Insurekcja warszawska 1794 r.

Groźnym pomrukiem przyjęła stolica wiadomość o decyzji Stanisława Augusta przerwania wojny w obronie Konstytucji 3 Maja i przystąpienia do Targowicy (prof. Andrzej Zahorski). 

Zawiązał się spisek powstańczy, który mimo wielu kłopotów, doprowadził do ogłoszenia przez Tadeusza Kościuszkę aktu powstania w Krakowie. W Warszawie insurekcja zaczęła się 17 kwietnia. Na Krakowskim Przedmieściu walki toczyły się głównie w dwóch miejscach: u wylotu Nowego Światu oraz u wylotu ulicy Miodowej. Idący w kierunku Zamku Królewskiego 10 Regiment Pieszy Szefostwa Działyńskiego starł się z rosyjskimi oddziałami generała Miłaszewicza. Dwugodzinne walki toczyły się głównie u wyloty Nowego Światu. Rosjanie w rezultacie wycofali się - ponosząc duże straty - wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia w kierunku tzw. Saskich Kuźni i kościoła Wizytek. W związku z tym, że od strony Starego Miasta nadchodziły grupki powstańców, kolumna rosyjska skierowała się w kierunku placu Saskiego.

Walki te przedstawił na swoim rysunku "Walki na Krakowskim Przedmieściu" Jan Piotr Norblin (1745-1830). Uwidoczniony na nim jest kościół św. Krzyża i kościół Dominikanów Obserwantów (na jego miejscu stoi dziś Pałac Staszica) (ilustracja z książki Andrzeja Zahorskiego, "Warszawa w powstaniu kościuszkowskim", Warszawa 1985).

Grafika Aleksandra Orłowskiego (1777-1832) "Walki na Krakowskim Przedmieściu" przedstawia starcie z innej perspektywy. Widzimy tu od strony placu przed kościołem Wizytek panoramę południowej części Krakowskiego Przedmieścia. W tle majaczą sylwetki kościoła św. Krzyża i kościoła Dominikanów Obserwantów. Po lewej stronie widoczne skrzydło Pałacu Tyszkiewiczów, po prawej fragment tzw. Kuźni Saskich. Krakowskie Przedmieście, spowite dymami od wystrzałów, wypełnione jest walczącymi powstańcami z wojskami rosyjskimi, którym nie udało się przedrzeć w kierunku Zamku Królewskiego. Obraz pokazuje moment przedzierania się oddziałów rosyjskich na ulicę Królewską (ilustracja z książki Andrzeja Zahorskiego "Warszawa za Sasów i Stanisława Augusta", Warszawa 1970).

Szkic Juliusza Kossaka (1824-1899) "Walki na Krakowskim Przedmieściu", czwarty do serii "Pieśń Legionów", przedstawia walkę mieszczan warszawskich z wojskami rosyjskimi. W tyle widać kościół św. Krzyża (zdjęcie ze strony wikipedia.org).

Aleksander Orłowski pozostawił jeszcze jedną grafikę dotyczącą interesującego nas miejsca, "Przemarsz wojsk kościuszkowskich na Krakowskim Przedmieściu". Architektura ulicy przedstawiona jest tak samo jak na poprzedniej jego grafice (ilustracja z książki Dobrosława Kobielskiego "Widoki dawnej Warszawy", Warszawa 1984).

Na koniec warto pokazać nieistniejący już kościół Dominikanów Obserwantów, który na wielu obrazach zamyka perspektywę Krakowskiego Przedmieścia (ilustracja ze strony warszawa1939.pl).