Czerwony Pałac

W "Taryfie domów miasta Warszawy i Pragi" autorstwa inżyniera miasta Henryka Świątkowskiego, wydanej w Warszawie w 1852 r., znajduje się rysunek, który mnie zainteresował. Przedstawia on ulicę Królewską i ulicę Mazowiecką. Na dole rysunku widzimy zabudowania tzw. Kuźni Saskich oraz charakterystyczne załamanie ulicy Królewskiej (za "Wędrowiec" nr 23 z 1900 r., s. 444).

Rysunek także jest ciekawy z tego powodu, że nie ma na nim wytyczonej jeszcze dzisiejszej ulicy Kredytowej. Przy ulicy Mazowieckiej (po lewej stronie kościoła ewangelickiego) znajdują się zabudowanie Czerwonego Pałacu. Wszyscy znamy ten punkt na mapie Warszawy. Jest nim gmach Muzeum Etnograficznego. Wcześniej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.

Miejsce to, przez długi czas nosiło nazwę Czerwonego Pałacu, Czerwonego Dworu lub też Czerwonej Kamienicy (dziś skrzyżowanie ulicy Mazowieckiej i Kredytowej). Stojący w tym miejscy budynek, z ceglanymi ścianami (stąd nazwa pałacu), został wybudowany w 1685 r.[1] przez biskupa poznańskiego i warszawskiego Michała Bartłomieja Tarło. Po jego śmierci w 1717 r. posiadłość nabył dworzanin Augusta II Sasa Fryderyk Oemichen (Oemchen, Omichen, Oemigen)[2]. Następnie drogą posagu przeszła w ręce pułkownika wojsk koronnych Fryderyka Augusta de Weyrauch ożenionego z Franciszką Oemchinówną. W pałacu przebywał za czasów Stanisława Poniatowskiego ostatni poseł Porty Ottomańskiej do Rzeczypospolitej Seid Numan Bei pasza Muchassebedzi. W 1777 r. budynek został wynajęty dla niego i opłacony ze skarbu państwa w kwocie 450 dukatów za trzymiesięczną dzierżawę (1 sierpnia - 1 listopada). Pracami przy adaptacji budynku na potrzeby posła "w stylu orientalnym" kierował Dominik Merlini. Pięć lat później przez licytację nabył posiadłość architekt Karol Schutz (członek kolegium kościelnego gminy ewangelickiej), a w 1827 r. od jego rodziny kupił ją Józef hr. Krasiński. Założył on tu pierwszą w Warszawie drukarnię stereotypową. Wydawał książki i czasopismo "Piast". W grudniu 1839 r. posiadłość nabył zbór ewangelicko-augsburski. Próby remontu i odbudowy pałacu utknęły z powodu braku funduszy. Sam pałac podupadał w ruinę i w 1849 r. został zapieczętowany z powodu groźby zawalenia się murów. Dlatego też chętnie przyjęto ofertę Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego kupna nieruchomości (nr hipoteczny 1349). W 1852 r. pałac po przejściu na własność Towarzystwa został rozebrany, a w jego miejsce miał stanąć gmach frontem do kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy. Budynek ten wybudowano w latach 1853-1858 według projektu Józefa Góreckiego oraz Henryka Marconiego. Postawienie budynku w tym miejscu utworzyło nową linię komunikacyjną między ulicą Marszałkowską a Mazowiecką. Ulicę nazwano Nową (Nowopróżną), ok. 1865 r. przemianowano ją na Erywańską. Niektórzy z powodu siedziby Towarzystwa nazywali ją ulicą Kredytową (oficjalnie tak nazwana w 1917 r.). Teren wokół zaczął się zmienić. Znikały parterowe domki i ogrody i na ich miejscu zaczęły powstawać okazałe kamienice. Powstanie nowej ulicy spowodowało dodatkowe ożywienie w tej części miasta.

A teraz kilka ilustracji pokazujących Czerwony Pałac.

Zdjęcia w kolejności:

1. Zygmunt Vogel, Widok ul. Mazowieckiej, 1786 r. Na prawo od kościoła widać kawałek pałacu, jest zasłonięty budynkiem i drzewem

2.Widok Czerwonego Pałacu. Ze współczesnej akwareli (ze zbiorów pani A. Strasburgerowej), "Wędrowiec" nr 23 z 1900 r., s. 447

3. Kościół Ewangelicki, ok. 1830 r. Po lewej Czerwony Pałac

4. Adolf Schuch (Szuch), Projekt przerobienia Czerwonego Pałacu

5. Kościół Ewangelicki, 1852 r., lit. J. Jacottet i Ch. Riviere. Po lewej Czerwony Pałac

6. M. Szoltz, Kościół Ewangielicki w Warszawie, 1853 r. Po lewej Czerwony Pałac

Kolorowe zdjęcie ze strony pl.wikipedia.org, zdjęcia 1, 3, 4, 5, 6 z Maria I.Kwiatkowska,Kościół Ewangelicko-Augsburski, Warszawa 1982, s. 54, 70, 23, 98, 81

[1] Maria Kwiatkowska podaje inną wersję powstania pałacu: [...] budowli, wystawionej ok. 1750 r. dla żony gdańskiego kupca Oemichen (Emkini), przyjaciółki prymasa Gabriela Podoskiego, M. Kwiatkowska, op.cit., s.84.

[2] Gabriel Jan Podoski [...] znalazł podporę w związku ze starszą od siebie, zamożną kobietą. [...] Była nią wdowa po saskim liwerancie [dostawy dla wojska] Oemichenowa (vel Oemchenowa, zwana przez Polaków «Emkinią»), która dostarczała frykasy na dwór królewski i do kuchni ministra H. Brühla, a sama prowadziła też traktiernię. [...] Do tego kręgu należała córka, a potem zięć Oemichenowej, małżeństwo Weyrauchów. Podaję za: Gabriel Jan Podoski h. Junosza - ipsb.nina.gov.pl [wejście 15.02.2017].